Użytkowanie lasu jest jedną z najstarszych nauk leśnych, którą zapoczątkował francuski botanik H. L. Duhamel w 1764 roku. Pierwotnie użytkowanie lasu polegało na wyniszczającej eksploatacji drzewostanu i zbieractwie niektórych tylko płodów leśnych. Nowoczesne użytkowanie lasu jest pod względem rozmiaru, miejsca, czasu i sposobu zgodne ze ścisłymi wymaganiami hodowli, urządzania i ochrony lasu, a przede wszystkim prowadzone tak, by były zachowane wszystkie walory użytków leśnych. W zakresie umiejętności czerpania bezpośrednich korzyści z wszystkich funkcji lasu – pełni rolę wiodącą. Osiąga się to przez zrównoważenie elementów przyrodniczych, technologicznych i ekonomicznych w użytkowaniu lasu. Drewno jest przedmiotem głównego użytkowania lasu, a inne surowce i płody runa leśnego takie jak: grzyby, borówki, maliny, jeżyny, zioła lecznicze, żywica, choinki — ubocznego użytkowania lasu. Warto pamiętać, że wszystkie te płody leśne, każdy może swobodnie zbierać na własne potrzeby, oczywiście w sposób nie powodujący niszczenia grzybni, roślin i innych elementów środowiska przyrodniczego, w którym one występują. Użytkowanie lasu, to nie tylko drewno i płody leśne. Użytkowanie lasu to także korzystanie z jego funkcji pozaprodukcyjnych:

·         to oddychanie powietrzem, które przez las zostało oczyszczone

·         to wykorzystywanie wody, która została przez las zmagazynowana

·         to piękno krajobrazu, którym się zachwycamy

·         to korzystanie z chłodnego cienia w upalne letnie popołudnie

·         to wreszcie wszystkie miłe chwile spędzone w lesie

Proces produkcyjny głównego użytkowania lasu obejmuje: planowanie pozyskania drewna, ścinkę lub obalanie drzew z korzeniami, okrzesywanie, korowanie drewna, wyrób sortymentów w lesie lub na składnicach, zrywkę drewna, wywóz oraz ewidencję pozyskanych użytków drzewnych. Użytkowanie lasu jako dział nauk leśnychdotyczy takich zagadnień jak: pozyskanie drewna, transport leśny, nauka o surowcu drzewnym, ergonomia i ochrona pracy, inżynieryjne zagospodarowanie lasu, turystyczne i rekreacyjne użytkowanie, zmian klimatycznych, planowania przestrzennego, przepływów międzygałęziowych oraz określenie zasad racjonalnego pozyskiwania tych płodów i surowców przy zachowaniu trwałości zespołu leśnego. Użytkowanie lasu zajmuje się przede wszystkim sposobami i organizacją pozyskiwania drewna i innych płodów leśnych oraz narzędziami do tego służącymi, ich budową i techniką posługiwania się nimi. Podstawą do opanowania tej dziedziny wiedzy jest nauka o drewnie. Kompendium wiedzy z zakresu użytkowania lasu stanowi Poradnik Użytkowania Lasu.

Jaką rolę w naszym życiu odgrywa drewno?

Drewno jako surowiec nie ma sobie równego. Jest nie tylko piękne, lecz ma wiele specyficznych cech: jest surowcem naturalnym, odnawialnym, zdrowym, ekologicznie przyjaznym, wyróżnia się zaletami użytkowymi i naturalną różnorodnością. 

Drewno towarzyszyło człowiekowi od zawsze. Od czasów prehistorycznych drewno służyło ludziom do budowy schronień, pojazdów, łodzi, narzędzi, urządzeń codziennego użytku oraz jako opał. Po dziś dzień towarzyszy ono ludziom na każdym kroku – są z niego wykonane dziesiątki przedmiotów codziennego użytku. Wręcz uwielbiamy otaczać się drewnianymi przedmiotami. Olbrzymie ilości drewna pochłaniane są przez przemysł celulozowo-papierniczy do produkcji papieru. Z drewna produkuje się także węgiel drzewny, płyty pilśniowe i wiórowe, stemple górnicze. Jest ono wykorzystywane między innymi w budownictwie, szkutnictwie, do produkcji instrumentów muzycznych, mebli. Także z drzew, rosnących wiele milionów lat temu, powstał węgiel kamienny. Surowiec ten jest coraz doskonalszy - ponieważ jest systematycznie uszlachetniany. Są z niego produkowane materiały o parametrach niemal na zamówienie, mające cechy dostosowane do potrzeb konkretnego użytkownika. Stosowane są także techniki zwiększające wytrzymałość drewnianych wyrobów. Ochronę przed owadami lub grzybami zapewniają specjalne impregnaty. Istnieją także sposoby zabezpieczania go przed wilgocią i ogniem. Odpowiednia obróbka termiczna sprawia, że drewno jest porównywalne pod względem trwałości z innymi surowcami. Drewno jest surowcem odnawialnym, a jego źródła są niewyczerpalne. Jest jednak jeden warunek - nie może być pozyskiwane w wyniku gospodarki rabunkowej. W Lasach Państwowych, gdzie prowadzona jest trwała i zrównoważona gospodarka leśna, drewna jest coraz więcej. Wynika to nie tylko z tego, ze w miejscu usuniętego lasu pojawiają się  nowe nasadzenia. Przyczyna tkwi również w tym, że co roku przyrasta więcej drzew, niż się wycina. Poza tym systematycznie zalesiane są nowe obszary.

Czym w praktyce zajmuje się użytkowanie lasu ?

Użytkowanie lasu jest gałęzią gospodarki leśnej zajmującym się planowaniem i racjonalnym pobieraniem użytków leśnych w postaci:

·         drewna w granicach nie przekraczających możliwości produkcyjnych lasu

·         produktów ubocznego użytkowania lasu w sposób zapewniający możliwość ich biologicznego odtwarzania, a także ochrony przyrody

W zakresie użytkowania lasu leśnicy zajmują się przede wszystkim sposobami i organizacją pozyskiwania drewna i innych płodów leśnych oraz narzędziami do tego służącymi.

Ze względu na rodzaj użytków leśnych użytkowanie lasu dzieli się na:

·         główne (dotyczące pozyskania i wykorzystania surowca drzewnego)

·         uboczne (dotyczące pozyskania i wykorzystania innych użytków niedrzewnych, m.in. owoców leśnych, grzybów, żywicy)

Pozyskanie drewna w Nadleśnictwie Opole

Pozyskanie drewna w Nadleśnictwie Opole odbywa się w oparciu o zatwierdzony przez Ministra Środowiska Plan Urządzenia Lasu na okres gospodarczy od 01.01.2014 r. do 31.12.2023 r. Leśnicy w tutejszych lasach ilość drewna do pozyskania planują co roku poprzez tzw. szacunek brakarski. Na czym konkretnie polega szacunek brakarski? Polega on na szacunkowym ustaleniu za pomocą określonych metod ilości i jakości sortymentów drewna okrągłego możliwych do pozyskania z drzew (drzewostanów) przeznaczonych do wycięcia najczęściej w kolejnym roku. Przy wykonywaniu szacunku brakarskiego określa się także warunki i sposób pozyskiwania oraz wywozu drewna, a także przybliżony termin wykonywania prac. Zestawienia szacunku brakarskiego są podstawą do sporządzania rzeczowego i finansowego planu pozyskania drewna oraz dostarczają danych do krajowego bilansu drewna.

Ilość pozyskiwanego drewna (etat) określana jest w m³ według ściśle określonych kryteriów takich jak: gatunek, przyjęty wiek dojrzałości technicznej (wiek rębności), przyrost miąższości (wyliczona metodami statystycznymi ilość drewna corocznie odkładana w postaci słojów rocznych). Etat jest podstawowym wskaźnikiem, określanym w Planie Urządzenia Lasu, który zapewnia pozyskiwanie drewna w granicach nie tylko nieprzekraczających możliwości produkcyjnych lasu, lecz także systematycznie zwiększających zapas drewna pozostającego w lasach, tzw. zapas na pniu.

Rozmiar pozyskania drewna w Nadleśnictwie Opole na obecne 10-lecie zaplanowano w ilości nie większej niż 1 328 054 m³ grubizny netto. Tak określony rozmiar pozyskania drewna pozwala prowadzić gospodarkę w sposób zapewniający trwałość i możliwość biologicznego odtwarzania lasu. Wbrew pozorom pozyskanie drewna służy nie tylko zaspokajaniu potrzeb rynku drzewnego, ale jest to także lub nawet przede wszystkim środek i konsekwencja działań związanych z hodowlą i ochroną lasu. Naturalne jest to, że wszystkie organizmy mają swój początek, a na końcu znajduje się śmierć. Tak jest również w przypadku drzew. Każdy gatunek ma swój określony czas życia. My, leśnicy nazywamy go wiekiem rębności.W starszych drzewostanach (tzw. rębnych) drewno pozyskuje się wycinając drzewa dojrzałe do wyrębu, wyprzedzając tym zabiegiem proces naturalnego starzenia się i zamierania.

W Nadleśnictwie Opole realizującym proekologiczną gospodarkę leśną zmniejsza się wielkość wyrębów i udział zrębów zupełnych. Ponadto, część drzew na tych powierzchniach pozostawia się w formie kęp starodrzewu do naturalnego rozpadu, co podnosi różnorodność lasu i przyczynia się do ochrony rzadkich gatunków zwierząt i roślin. Pozostawia się również osobniki zdrowe, które  inicjują proces naturalnego odnowienia lasu. W wyniku prawidłowo prowadzonej gospodarki leśnej, zwiększa się powierzchnia lasów, rośnie zapas drewna na pniu oraz wiek drzewostanów. Należy pamiętać, że największe zagrożenie dla współczesnych lasów przyszło z zewnątrz i ma swoje źródło poza gospodarką leśną (np. zanieczyszczenia przemysłowe).

Surowiec drzewny pozyskiwany jest nie tylko z chwilą osiągnięcia wieku rębności. Drzewa wycinane są również w ramach tzw. cięć pielęgnacyjnych. Dzieje się tak, ponieważ w trakcie wzrostu lasu zachodzą bardzo dynamiczne procesy związane m. in. z konkurencją drzew o pokarm, wodę i światło. Jedne drzewa zaczynają dominować nad innymi. Słabsze, które nie radzą sobie w tej wzajemnej konkurencji – umierają lub zajmują niższą pozycję biosocjalną. Leśnicy ubiegają proces śmierci drzew pozyskując w trakcie wzrostu drzewostanu te drzewa, które posiadają „symptomy słabości". Dzięki temu ten cenny surowiec nie ulega rozkładowi, ale jest pozyskiwany i wykorzystywany do wielu praktycznych celów. Leśnicy także wycinają drzewa opanowane przez grzyby lub owady, które mogłyby stać się zalążkiem „epidemii w lesie". W takiej sytuacji surowiec drzewny jest pozyskiwany w ramach tzw. cięć sanitarnych przygodnych. Pozwala to utrzymać las w dobrej kondycji zdrowotnej.

Przed przystąpieniem do realizacji wniosku cięć (przed wycinką), służba leśna (najczęściej leśniczy lub podleśniczy) wykonuje szereg prac przygotowawczych np.: oznaczenie granic powierzchni roboczej, wyznaczenie miejsc składowania drewna, kierunku obalania drzew i kierunku wywozu. Tuż przed przystąpieniem do wycinki robotnik leśny, wykonujący cięcie zostaje zapoznany przez leśników z istniejącymi zagrożeniami (złomy, wywroty) i sytuacjami szczególnymi (linie teleenergetyczne, fragmenty chronione i inne). W trakcie trwania zabiegu gospodarczego (wycinki) leśniczy sukcesywnie odbiera i kontroluje wykonywaną pracę – pozyskane sortymenty jak i jakość wykonania pracy pod względem merytorycznym (w tym ekologicznym i ekonomicznym). Leśniczy wydaje drewno do transportu, a w razie potrzeby wnioskuje i nadzoruje zabiegi konserwacji drewna. Po zakończeniu prac na jednej powierzchni roboczej kieruje prace na inną powierzchnię uwzględniając zasady hodowli i ochrony lasu. Po każdym zrębie leśnicy odnawiają całą powierzchnię nowym, młodym drzewostanem.

Miejsca gdzie prowadzi są ścinkę drzew są widocznie oznaczone tablicami. Takich ostrzeżeń należy bezwzględnie przestrzegać, ponieważ wejście w taką strefę może grozić uszkodzeniem ciała a nawet śmiercią!!!!

Wraz ze wzrostem zasobności drzewostanów i wielkością pozyskania drewna, konieczne staje się przyspieszone przygotowanie surowca, które może zapewnić tylko maszynowe pozyskanie drewna. Odbywa się ono za pomocą maszyn wielooperacyjnych - harwesterów i forwarderów. Jednocześnie spada liczba osób chętnych do pracy ręczno – maszynowym sposobem pozyskania drewna, a podkreślić należy, że  wprowadzenie mechanizacji poprawia bezpieczeństwo osób pracujących w lesie. Wykorzystanie maszyn wielooperacyjnych, olejów biodegradowalnych i nowoczesnych maszyn zrywkowych ogranicza ingerencje w środowisko leśne, zwłaszcza w glebę. Nie trudno spotkać w naszych lasach potężne maszyny, które zupełnie nie pasuj do leśnego krajobrazu lecz wykorzystywanie ich jest mniej szkodliwe dla lasu niż popularna pilaka i ciągnik rolniczy. Postęp techniczny i technologiczny w procesie pozyskania drewna w Nadleśnictwie Opole jest naturalną reakcją na zapotrzebowanie rynku drzewnego.

Pozyskanie drewna w liczbach

Etat cięć dla Nadleśnictwa Opole w latach 2014 – 2023 wynosi 1 328 054 m³ netto, w tym:

·         etat cięć w użytkowaniu rębnym wynosi: 781 214 m³, co stanowi 59 % ogólnej grubizny netto,w tym udział poszczególnych obrębów leśnych nadleśnictwa: 

                Porównanie etatów użytkowania rębnego w m³ netto w IV i V (obecnej) rewizji

                urządzania lasu w Nadleśnictwie Opole:

Stale rosnąca zasobność drzewostanów, a tym samym przyrastające zasoby drewna w lasach Nadleśnictwa Opole umożliwiają stopniowe zwiększanie jego pozyskania. Projektowany rozmiar użytkowania rębnego jest wyższy od etatu z poprzedniej rewizji o  43 %.

·         etat cięć w użytkowaniu przedrębnym wynosi: 546 840 m³, co stanowi 41 % ogólnej grubizny netto. Udział użytkowania przedrębnego (w m³ netto) w poszczególnych obrębach leśnych nadleśnictwa przedstawia się następująco:

·         porównanie przyjętego rozmiaru użytkowania rębnego i przedrębnego w obecnym okresie gospodarczym:

·         Nadleśnictwo Opole średniorocznie pozyskuje 132,8 tys. m³ drewna ogółem

·         intensywność cięć pielęgnacyjnych użytkowania przedrębnego wynosi – 43,6 m³/ha

·         etat powierzchniowy użytków przedrębnych wynosi 12 544,18 ha, w tym:

-          czyszczenia – 153,38 ha

-          trzebieże wczesne – 3 626,20 ha

-          trzebieże późne – 8 764,60 ha